Vào thứ Năm tuần trước, Liên Hợp Quốc đã công bố một báo cáo, đề xuất thành lập một cơ quan quản lý quốc tế để giám sát và kiểm soát trí tuệ nhân tạo (AI). Báo cáo này do nhóm chuyên gia tư vấn cấp cao về AI của Liên Hợp Quốc biên soạn.
Họ đề xuất thành lập một hội đồng quốc tế, tương tự như Ủy ban Liên chính phủ về biến đổi khí hậu, nơi các quan chức chính phủ từ nhiều quốc gia hợp tác để giải quyết một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với nhân loại hiện nay. Hội đồng về AI sẽ giúp các nhà quản lý trên toàn cầu có được thông tin cập nhật về sự phát triển nhanh chóng của AI và những rủi ro tiềm ẩn mà nó mang lại.
Ngoài ra, báo cáo còn kêu gọi tổ chức các cuộc đối thoại và xây dựng chương trình nghị sự riêng về AI, để 193 quốc gia thành viên của Liên Hợp Quốc có thể thảo luận về những nguy cơ và đồng thuận về các hành động kiểm soát công nghệ này. Bên cạnh đó, cũng có đề xuất rằng các quốc gia phát triển cần có những bước đi hỗ trợ các quốc gia nghèo, đặc biệt là các nước thuộc khu vực phía Nam toàn cầu, để họ có thể hưởng lợi từ AI cũng như tham gia vào việc quản lý và kiểm soát công nghệ này.
Báo cáo của cơ quan tư vấn cấp cao về AI đã đề xuất một số biện pháp hỗ trợ các quốc gia ở khu vực phía Nam toàn cầu. Các giải pháp này bao gồm việc thành lập quỹ tài trợ cho các dự án nghiên cứu về AI tại các quốc gia đang phát triển, xây dựng tiêu chuẩn về AI và hệ thống chia sẻ dữ liệu nghiên cứu, cũng như tạo ra nguồn tài nguyên để các quốc gia này có thể tham gia vào quá trình quản lý AI.
Đề xuất thành lập quỹ tài trợ cho các dự án nghiên cứu về AI
Một số biện pháp này có thể được thực hiện thông qua Thỏa thuận Kỹ thuật số Toàn cầu (Global Digital Compact), một sáng kiến mà Việt Nam cũng là thành viên, nhằm giải quyết các vấn đề về chênh lệch kinh tế số và chia sẻ dữ liệu giữa các quốc gia.
Giáo sư Alondra Nelson, thành viên của hội đồng tư vấn cấp cao về AI của Liên Hợp Quốc và nghiên cứu viên tại Viện Nghiên cứu Cao cấp, cho biết: "Cộng đồng quốc tế đã đạt được sự đồng thuận rằng trí tuệ nhân tạo hiện nay mang đến cả lợi ích lẫn nguy cơ, tiềm năng cùng thách thức."
Sự tiến bộ vượt bậc của các mô hình ngôn ngữ AI tạo sinh, được sử dụng trong chatbot và trợ lý ảo thế hệ mới trong hai năm qua, đã khơi dậy hy vọng về một cuộc cách mạng trong việc tăng năng suất lao động. Tuy nhiên, cũng có không ít chuyên gia lo ngại rằng tốc độ phát triển nhanh chóng của AI có thể dẫn đến nguy cơ mất kiểm soát trong tương lai.
Không lâu sau khi ChatGPT ra mắt, hẳn nhiều người vẫn nhớ bức thư với hàng nghìn chữ ký từ các nhà khoa học, nhà nghiên cứu, nhà quản lý và cả các tỷ phú công nghệ, kêu gọi tạm dừng nghiên cứu AI trong 6 tháng để đánh giá và tìm giải pháp cho những nguy cơ tiềm ẩn.
Các thông tin sai lệch từ AI ngày càng nhiều
Ngay trong ngắn hạn, đã có nhiều lo ngại về tác động của AI đối với xã hội và con người: từ việc lan truyền thông tin sai lệch, tạo ra video và âm thanh deepfake giả mạo giọng nói và hình ảnh, đến thay thế lao động trên quy mô lớn và tồn tại các định kiến phân biệt chủng tộc, giới tính do dữ liệu thiên lệch trong quá trình huấn luyện mô hình ngôn ngữ lớn (LLM).
Giáo sư Nelson nhận định: "Có cảm giác những vấn đề này vô cùng cấp bách và đòi hỏi sự hợp tác từ nhiều quốc gia."
Các đề xuất từ cơ quan Liên Hợp Quốc, được nêu ở trên, phản ánh sự quan tâm của các nhà hoạch định chính sách toàn cầu đối với việc quản lý AI, nhằm hạn chế những nguy cơ mà công nghệ này có thể mang lại.
Tuy nhiên, các đề xuất này được đưa ra trong bối cảnh hai cường quốc công nghệ hàng đầu, Mỹ và Trung Quốc, đang cạnh tranh gay gắt để dẫn đầu trong cuộc đua phát triển AI, một công nghệ được kỳ vọng sẽ cách mạng hóa toàn diện và mang lại lợi ích khổng lồ cho kinh tế, khoa học và quân sự. Mỗi cường quốc đều có những tầm nhìn, tham vọng và chiến lược riêng về cách thức AI nên được ứng dụng và quản lý.
Vào tháng 3, Mỹ đã đệ trình một nghị quyết tại Liên Hợp Quốc, kêu gọi các quốc gia thành viên ủng hộ sự phát triển của "AI an toàn, bảo mật và đáng tin cậy" Đến tháng 7, Trung Quốc cũng đưa ra nghị quyết của mình, tập trung vào việc hợp tác phát triển AI, nhằm phổ biến công nghệ này rộng khắp trên toàn cầu. Cả hai nghị quyết đã được tất cả các quốc gia thành viên Liên Hợp Quốc đồng thuận ký kết.
Mỹ và Trung Quốc ủng hộ sự phát triển của "AI an toàn, bảo mật và đáng tin cậy"
Joshua Meltzer, chuyên gia tại Viện Brookings – một tổ chức tư vấn chính sách tại Washington, nhận xét: “AI là một phần của cuộc cạnh tranh công nghệ và kinh tế giữa Mỹ và Trung Quốc, vì vậy họ chỉ có thể thống nhất ở một số khía cạnh nhất định.” Meltzer cũng chỉ ra rằng những khác biệt trong quan điểm giữa hai quốc gia xoay quanh AI bao gồm các giá trị mà AI nên đại diện, cũng như vấn đề bảo vệ quyền riêng tư và dữ liệu cá nhân của người dùng.
Những khác biệt trong cách nhìn nhận và quản lý công nghệ AI giữa các cường quốc đang gây ảnh hưởng mạnh mẽ đến thị trường kinh doanh toàn cầu. Liên minh châu Âu đã ban hành những đạo luật nghiêm ngặt về kiểm soát AI và quản lý việc sử dụng dữ liệu, dẫn đến việc nhiều tập đoàn công nghệ Mỹ phải hạn chế các sản phẩm và dịch vụ AI của họ tại thị trường châu Âu. Apple, với sản phẩm Apple Intelligence, là một ví dụ điển hình.
Trong khi đó, chính sách quản lý AI tương đối thoải mái của chính phủ Mỹ đã dẫn đến việc một số bang, đặc biệt là California, đề xuất luật quản lý AI riêng. Tuy nhiên, các dự thảo luật ban đầu đã bị các tập đoàn công nghệ phản đối mạnh mẽ, cho rằng những quy định này quá khắt khe, chẳng hạn như yêu cầu các công ty phải báo cáo chi tiết hoạt động với chính quyền. Kết quả là, các quy định trong những phiên bản dự thảo sau đã được nới lỏng để giảm bớt áp lực lên các doanh nghiệp.
Liên Hợp Quốc triển khai chính sách quản lý AI đến một số bang
Báo cáo của Liên Hợp Quốc đang cố gắng tạo sự đồng thuận giữa các quốc gia thành viên bằng cách nhấn mạnh quyền con người như một yếu tố cốt lõi. Giáo sư Chris Russell từ Đại học Oxford, chuyên nghiên cứu về luật quản lý AI toàn cầu, nhận định: "Việc đưa các phân tích dưới góc độ quyền con người là một cách tiếp cận rất thuyết phục. Nó cung cấp nền tảng vững chắc cho nghiên cứu này trong khuôn khổ luật pháp quốc tế, với phạm vi rộng và tập trung vào những tác hại cụ thể mà AI có thể gây ra cho con người."
Ông Russell cũng chỉ ra rằng nhiều chính phủ đang có những nỗ lực phân tích và quản lý AI tương tự nhau. Ví dụ, Mỹ và Anh đều có các cơ quan riêng để điều tra khả năng AI bị sử dụng sai mục đích. Theo ông, các nỗ lực của Liên Hợp Quốc có thể giúp giảm thiểu sự chồng chéo trong nghiên cứu và quản lý, đảm bảo một cách tiếp cận phối hợp và hiệu quả hơn.
Các chính phủ thường xem AI như một công cụ để giành lợi thế chiến lược, mỗi quốc gia đều có những tính toán riêng. Tuy nhiên, các nhà khoa học lại chia sẻ chung một mối lo ngại về an toàn AI. Đầu tuần trước, một nhóm học giả nổi tiếng từ cả phương Tây và Trung Quốc đã cùng kêu gọi tăng cường hợp tác quốc tế về vấn đề này, sau khi tham dự một hội nghị về an toàn AI tổ chức tại Vienna, Áo.
Giáo sư Nelson bày tỏ niềm tin rằng các nhà lãnh đạo chính phủ có khả năng hợp tác để giải quyết những vấn đề quan trọng. Tuy nhiên, bà nhấn mạnh rằng phần lớn nỗ lực quản lý sẽ phụ thuộc vào quyết định của Liên Hợp Quốc và các quốc gia thành viên về việc có thực hiện kế hoạch hợp tác này hay không.
